DAUN (MARFOLOGI)

Daun (Leaf) merupakan bahagian penting dalam tumbuhan yang terletak dibahagian atas tumbuhan untuk menjalankan proses FOTOSINTESIS. Daun yang mempunyai klorofill akan menyerap Karbon Dioksida (CO2) dan Cahaya Matahari untuk dijadikan makanan dan tenaga kepada tumbuhan. Daun adalah tempat berlakunya proses penyejatan (Transpiration) air tumbuhan dan juga berfungsi sebagai setor penyimpanan makanan serta daun di makan oleh manusia sebagai sayuran. Artikel kali ini penulis berkongsi maklumat mengenai struktur, marfologi, ciri-ciri DAUN pada tumbuhan berdasarkan ilmu yang di pelajari semasa di universiti dulu dan pengalaman bekerja dalam sektor pertanian.

Marphologi daun yang lengkap terdiri daripada Tangkai Daun (Petiole), Lai Daun (Lamina) dan Hujung Daun (Stipules). Bagaimanapun tidak semua daun mempunyai kesemua ciri tersebut dimana ada yang hanya satu ciri dan ada yang terdiri beberapa kombinasi ciri tersebut. Daun merupakan organ tumbuhan yang mempunyai 3 komponen iaitu Lapisan Luar Daun (Epidemis), Lapisan tengah daun (Mesophyll) dan Urat Daun (Vein). Epidermis mempunyai stomata yang mana berfungsi sebagai mengawal keluar-masuk gas CO2 dan air melalui lubang2 stomata. Mesophyll menjalankan proses fotosintesis pada daun. Urat daun terdiri daripada Xylem dan Phloem yang membawa air dan unsur makanan dari akar ke daun dan sebaliknya.

Daun adalah diantara organ yang digunakan dalam menentukan jenis, varieti atau species pada tumbuhan melalui ciri-ciri marpologinya. Ciri-ciri seperti rupabentuk, ketebalan, warna, permukaan dan sebagainya akan ditentukan oleh botanis bagi menentukan perbezaan dalam pencirian daun. Rupabentuk Asas bagi penyusunan helaian daun dibahagikan kepada 4 cara iaitu ALTERNATE, OPPOSITE, DECUSSATE dan ROSETTE (Sila rujuk rajah diatas). Susunan ALTERNATE ialah dimana tangkai daun2 tersusun dengan berselang-seli. Susunan Rosette dimana terdapat dua helai daun pada ruas dahan selari. Susunan OPPOSITE dimana dua helai daun diatas selari tetapi dibawahnya 2 helaidaun disisi yang bertentangan. Susunan ROSETTE dimana satu rimbunan daun terbentuk dari satu pangkal pokok.

Bentuk Susunan Daun (Leaf Form) melambangkan bagaimana lai daun terbentuk sama ada ianya Daun Ringkas (Simple leaf) atau Daun Kompleks (Compound Leaf). Daun Kompoun mempunyai 3 bentuk susunan iaitu Bentuk Foliolate, Bentuk Palmate dan Bentuk Pinnate (Lihat Rajah). Bentuk Foliolate dimana bilangan lai daun terdapat pada satu tangkai ditentukan. Contoh trifoliate, 5 foliate (Daun Ubi) .

Bentuk Lai Daun (Leaf Shape) ada 9 bentuk yang telah dicirikan iaitu Cardate, Elliptical, Oblanccolate, Oblong, Obovate, Ovate, Reinform dan Spatulate. Sila rujuk rajah diatas untuk melihat bentuk-bentuk tersebut. Bentuk daun pada tumbuhan terutama tanaman kekal dan tanaman saka merupakan salah satu kaedah pencirian yang terbaik untuk menentukan Klon, Variety, Kultivar, Species tanaman yang digunakan olek Saintis dan Botanis serta Pembiakbaka. Saya telah mempelajari bentuk daun-daun durian dan nangka serta jambu batu untuk menentukan pengesahan satu-satu klon tanaman tersebut. Keunikkan dan perbezaan antara daun kadang2 menjadi penentu utama dalam mengenalpasti dalam proses pengesahan klon buah-buahan.

Tepi Lai Daun (Leaf Margin) adalah rupabentuk tepi daun yang merupakan marphologi yang penting dalam kajian mengenai daun. Agronomis telah mengkelaskan lapan (8) bentuk tepia lai daun untuk membeza-bezakan ciri2 utama. Bentuk tepi daun di kenalpasti sebagai ENTIRE, CRENATE, SERRATE, DENTATE, UNDULATE, LOBED, PINATELY LOBED dan PALMATEDLY LOBED (Sila rujuk rajah). Bentuk ENTIRE dimana tepi daun rata dan tidak bergigi atau tidak terbahagi-bahagi. Bentuk CRENATE dimana tepi lai daun kiri dan kanan bergigi-gigi dan berketak-ketak dengan jarak yang jauh. Bentuk SERRATE dimana terdapat seperti gigi tajamseperti mata gergaji yang agak rapat2. Bentuk DENTATE dimana tepi lai daun bergigi tetapi aturan gigi tidak sekata dan tersebar atau terbuka. Bentuk UNDULATE mempunyai tepi lai daun yang lekuk2 tudak menentu (slightly wavy shape). Bentuk LOBED dimana tpi lai daun mempunyai lekuk yang dalam (indented margin). Bentuk PINNATELY LOBED dimana lekuk jauh kedalam menghampiri bahagian tengah urat daun. Bentuk Palmately LOBED dimana lekukan terbentuk jauh kedalam bahagian pangkal tangkai daun.

Bentuk Hujung Daun (Tip of the Leaf) terdapat 4 bentuk iaitu ACUTE, ACIMINATE dan OBTUSE. Bentuk Acute dimana hujung daun tirus kehujung daun. Bentuk Acuminate dimana ketirusan menyempit secara berperingkat kehujng daun sementara bentuk Obtuse mempunyai hujung daun yang bundar (rounded tip). (Sila rujuk gambarajah diatas). Bentuk Bawah Daun (Base of the Leaf) juga penting dikaji kerana kadang2 ianya membezakan antara variety atau klon tumbuhan. Terdapat 4 bentuk digunakan iaitu ACUTE, AURICULATE, CORDATE dan OBTUSE. Sila lihat rajah untuk mengetahuinya.

Artikel diatas merupakan artikel saintifik yang penting untuk membuat pencirian daun. Kebanyakka daun yang dibentuk boleh digunakan dalam menentukan marphologi tumbuhan oleh Pembiak Baka dan Penyelidik. Diharap dengan maklumat tersebut maka pembaca dapat menambah ilu pertanian bagi mengkayakan maklumat saintifik.

BELAJAR POKOK....BAHAGIAN DAUN....
DAUN HIJAU...BANYAK KROROFILL....
DAUN LAYU...FOTOSINTESIS BERLAKU....
DAH BACA ARTIKEL...TINGKATKAN SKILL...

By
M Anem
Agronomist
Major Subject Final Year 1981